Praebuerat dictis Tritonia talibus aures
carminaque Aonidum iustamque probaverat iram;
tum secum: 'laudare parum est, laudemur et ipsae
numina nec sperni sine poena nostra sinamus.'
Maeoniaeque animum fatis intendit Arachnes,
|
5
|
Minerva had naar deze verhalen van de Muzen geluisterd
en met hun terechte toorn ingestemd.
Toen overwoog zij: 'Anderen prijzen is mooi, maar ook moeten
de goden vanzelf al geëerd worden, we mogen smaad niet ongestraft laten!'
Daarbij dacht ze aan het lot van de Lydische Arachne;
|
quam sibi lanificae non cedere laudibus artis
audierat. non illa loco nec origine gentis
clara, sed arte fuit: pater huic Colophonius Idmon
Phocaico bibulas tinguebat murice lanas;
occiderat mater, sed et haec de plebe suoque
|
10
|
die deed voor haar niet onder in roem om haar weefkunst,
had ze vernomen. Haar reputatie ontleende ze niet aan hoge stand
of afkomst uit een roemrijk geslacht maar louter aan haar kunde:
haar vader, Idmon uit Colophon, was wolverver met de Phocaîsche purperslak;
haar moeder was gestorven maar ook volks en van gelijke komaf als haar man.
|
aequa viro fuerat; Lydas tamen illa per urbes
quaesierat studio nomen memorabile, quamvis
orta domo parva parvis habitabat Hypaepis.
huius ut adspicerent opus admirabile, saepe
deseruere sui nymphae vineta Timoli,
|
15
|
Ofschoon van nederige stand en woonachtig in
het simpele Hypaepa had zij, ambitieus,
roem nagestreefd over heel Lydië.
Om haar wondermooie werk te bekijken verlieten de nimfen
dikwijls de wijnvelden op hun Tmolus
|
deseruere suas nymphae Pactolides undas.
nec factas solum vestes, spectare iuvabat
tum quoque, cum fierent: tantus decor adfuit arti,
sive rudem primos lanam glomerabat in orbes,
seu digitis subigebat opus repetitaque longo
|
20
|
en ook de waternimfen van de Pactolus hun gebied.
Niet alleen was het een lust om de producten te zien,
nee ook het maken zelf al: zo schitterend was haar vaardigheid,
of ze nu eerst de ruwe wol tot een kluwen opwond
of met haar vingers de wol uithaalde en steeds met lange uithaal
|
vellera mollibat nebulas aequantia tractu,
sive levi teretem versabat pollice fusum,
seu pingebat acu; scires a Pallade doctam.
quod tamen ipsa negat tantaque offensa magistra
'certet' ait 'mecum: nihil est, quod victa recusem!'
|
25
|
de wolkachtige vlokken in een fijne draad veranderde, ofwel met vaardige duim
de spoel draaide, of ook borduurde: je had haar een leerling van Pallas geacht!
Dit echter wees zij zelf van de hand en smaalde,
nog beledigd ook om zelfs zo'n grote leermeesteres:
'Ik daag haar uit voor een wedstrijd: als ik verlies weiger ik haar niets!'
|
Pallas anum simulat: falsosque in tempora canos
addit et infirmos, baculo quos sustinet, artus.
tum sic orsa loqui 'non omnia grandior aetas,
quae fugiamus, habet: seris venit usus ab annis.
consilium ne sperne meum: tibi fama petatur
|
30
|
Pallas vermomt zich nu als 'n oud vrouwtje en completeert dit met een
grijze pruik om haar slapen en beverige leden door een stok gestut
en zegt haar dan:'Een hoge leeftijd heeft niet alleen maar kanten
die we willen mijden: ervaring is de metgezel van hoge leeftijd;
sla mijn advies niet in de wind: jou mag de hoogste roem
|
inter mortales faciendae maxima lanae;
cede deae veniamque tuis, temeraria, dictis
supplice voce roga: veniam dabit illa roganti.'
adspicit hanc torvis inceptaque fila relinquit
vixque manum retinens confessaque vultibus iram
|
35
|
in wolbewerking onder stervelingen toebehoren: gun de godin
haar plaats en vraag, overmoedige, vergeving voor jouw bravour.
Vraag haar deemoedig vergiffenis: zij zal op je verzoek vast ingaan'.
Zij kijkt haar grimmig aan en laat de draad los waarmee ze bezig was
en, haar hand nauwelijks in bedwang en haar gezicht vertrokken,
|
talibus obscuram resecuta est Pallada dictis:
'mentis inops longaque venis confecta senecta,
et nimium vixisse diu nocet. audiat istas,
si qua tibi nurus est, si qua est tibi filia, voces;
consilii satis est in me mihi, neve monendo
|
40
|
voegt zij de verborgen Pallas deze woorden toe:
'Onnozel besje, wat kom je hier doen, geplaagd door je ouderdom,
ook al te lang leven brengt schade. Bewaar die praatjes van jou
maar voor je dochter of schoondochter, als je die hebt;
laat wijsheid maar over aan mij en denk maar niet
|
profecisse putes, eadem est sententia nobis.
cur non ipsa venit? cur haec certamina vitat?'
tum dea 'venit!' ait formamque removit anilem
Palladaque exhibuit: venerantur numina nymphae
Mygdonidesque nurus; sola est non territa virgo,
|
45
|
dat je met je beleren goed hebt gedaan: ik blijf bij mijn woord!
Waarom komt zij zelf niet? Waarom ontwijkt ze deze wedstrijd?
Toen sprak de godin: 'Hier is ze!', ontdeed zich van het oude uiterlijk
en prijkte als Pallas: de nimfen bogen eerbiedig voor de godin
en ook de Lydische vrouwen; alleen het meisje hield zich kalm
|
sed tamen erubuit, subitusque invita notavit
ora rubor rursusque evanuit, ut solet aer
purpureus fieri, cum primum Aurora movetur,
et breve post tempus candescere solis ab ortu.
perstat in incepto stolidaeque cupidine palmae
|
50
|
maar bloosde ondanks zichzelf: een plots opgekomen blos
trok ongewild over haar gezicht maar verdween meteen weer,
zoals de hemel purper pleegt te worden bij de eerste dageraad
en na korte tijd weer door de zonsopgang verbleekt.
Zij volhardt in haar voornemen en door haar begeerte naar de trotse zege
|
in sua fata ruit; neque enim Iove nata recusat
nec monet ulterius nec iam certamina differt.
haud mora, constituunt diversis partibus ambae
et gracili geminas intendunt stamine telas:
tela iugo vincta est, stamen secernit harundo,
|
55
|
stort zij zich in haar ongeluk; immers Iuppiters dochter geeft niet toe;
geen verdere vermaningen maar ook geen uitstel meer voor de wedstrijd.
Zonder dralen stellen beiden hun weefstoelen op tegenover elkaar
en knopen de fijne draden vast, de schering zit
vast aan de weversboom; de schacht van riet scheidt de draden;
|
inseritur medium radiis subtemen acutis,
quod digiti expediunt, atque inter stamina ductum
percusso paviunt insecti pectine dentes.
utraque festinant cinctaeque ad pectora vestes
bracchia docta movent, studio fallente laborem.
|
60
|
de inslag die hun soepele vingers geleiden wordt ertussendoor
gestoken en door de druk van de diepgetande weverskam aangedrukt.
Beiden werken rap en, hun kleding opgeschort,
bewegen zij hun ervaren armen:
door hun behendigheid lijkt het moeiteloos.
|
illic et Tyrium quae purpura sensit aenum
texitur et tenues parvi discriminis umbrae;
qualis ab imbre solent percussis solibus arcus
inficere ingenti longum curvamine caelum;
in quo diversi niteant cum mille colores,
|
65
|
Daar weven zij ook purper dat in Tyrisch bad bewerkt is
en verwerken er lichte nuances in;
zoals een regenboog met door een regenbui gebroken zonnestralen
de weidse hemel met een reuzenboog doorkruist
waarin wel duizend kleuren schitteren
|
transitus ipse tamen spectantia lumina fallit:
usque adeo, quod tangit, idem est; tamen ultima distant.
illic et lentum filis inmittitur aurum
et vetus in tela deducitur argumentum.
Cecropia Pallas scopulum Mavortis in arce
|
70
|
maar de preciese overgang de ogen van de kijker toch ontgaat:
tot hier zijn zij hetzelfde als ernaast, toch zijn de uitersten heel verschillend.
Ook weven zij daar een soepel goud tussen de draden
en beelden een oud verhaal af in het weefsel.
Pallas weeft de Areopaag bij de Akropolis in
|
pingit et antiquam de terrae nomine litem.
bis sex caelestes medio Iove sedibus altis
augusta gravitate sedent; sua quemque deorum
inscribit facies: Iovis est regalis imago;
stare deum pelagi longoque ferire tridente
|
75
|
en de oude twist om de toewijzing van het land;
twaalf hemelbewoners met Juppiter in het midden zitten op
hoge zetels in verheven ernst; elke god wordt door een specifiek
uiterlijk aangeduid: bij Juppiter hoort zijn koninklijke uitstraling;
de zeegod beeldt ze staande uit terwijl hij met zijn reuze drietand
|
aspera saxa facit, medioque e vulnere saxi
exsiluisse fretum, quo pignore vindicet urbem;
at sibi dat clipeum, dat acutae cuspidis hastam,
dat galeam capiti, defenditur aegide pectus,
percussamque sua simulat de cuspide terram
|
80
|
tegen de grimmige rotsen slaat, en midden uit een rotswond
ontspringt de zee, met deze claim eist hij de stad op;
zichzelf geeft zij een schild, een lans met scherpe punt
zet zich een helm op het hoofd, haar borst beschermd met de aegis,
en ze verbeeldt hoe zij met eigen lanspunt de aarde treft
|
edere cum bacis fetum canentis olivae;
mirarique deos: operis Victoria finis.
ut tamen exemplis intellegat aemula laudis,
quod pretium speret pro tam furialibus ausis
quattuor in partes certamina quattuor addit,
|
85
|
die dan de bleekgroene olijfboom met vrucht en al voortbrengt;
de goden vol bewondering: Victorie is de bekroning van haar werk.
Maar opdat haar roemzuchtige rivale uit voorbeelden begrijpt
wat voor prijs zij kan verwachten voor zo overmoedige provocaties
voegt zij in de hoeken nog vier wedstrijden toe
|
clara colore suo, brevibus distincta sigillis:
Threiciam Rhodopen habet angulus unus et Haemum,
nunc gelidos montes, mortalia corpora quondam,
nomina summorum sibi qui tribuere deorum;
altera Pygmaeae fatum miserabile matris
|
90
|
helder door hun kleur, maar onderscheiden door hun kleine afbeeldingen:
één hoek neemt de Thracische Rhodope in beslag en Haemus,
nu ijzige gebergten, ooit lichamen van stervelingen
die voor zich de namen van de hoogste goden opeisten;
een tweede hoek vertelt het droeve lot van de Pygmeeënkoningin:
|
pars habet: hanc Iuno victam certamine iussit
esse gruem populisque suis indicere bellum;
pinxit et Antigonen, ausam contendere quondam
cum magni consorte Iovis, quam regia Iuno
in volucrem vertit, nec profuit Ilion illi
|
95
|
Juno versloeg haar in een wedstrijd en dwong haar
een kraanvogel te worden en haar eigen stam de oorlog te verklaren;
ook Antigone beeldde ze af die ooit een strijd durfde aangaan
met de partner van de grote Juppiter en die koningin Juno
in een vogel veranderde: Troje noch haar vader Laomedon
|
Laomedonve pater, sumptis quin candida pennis
ipsa sibi plaudat crepitante ciconia rostro;
qui superest solus, Cinyran habet angulus orbum;
isque gradus templi, natarum membra suarum,
amplectens saxoque iacens lacrimare videtur.
|
100
|
kunnen verhelpen dat zij, blank door de aangemeten vleugels,
zich als ooievaar met klepperende snavel op de borst slaat;
de enige hoek die dan nog rest bezet Cinyras, van zijn kinderen beroofd:
die omhelst de treden van de tempel, de ledematen van zijn dochters,
en zoals hij daar op het gesteente ligt, zweer je hem te zien wenen.
|
circuit extremas oleis pacalibus oras
(is modus est) operisque sua facit arbore finem.
Maeonis elusam designat imagine tauri
Europam: verum taurum, freta vera putares;
ipsa videbatur terras spectare relictas
|
105
|
De uiterste randen rondt zij af met vreedzame olijven
- dat is het thema - en sluit zo haar werk af met haar eigen boom.
- De Maeonische weeft Europa, misleid door een zogenaamde stier:
voor een echte stier en een echte zee had je het kunnen houden;
haar zag je kijken naar het achtergelaten land,
|
et comites clamare suas tactumque vereri
adsilientis aquae timidasque reducere plantas.
fecit et Asterien aquila luctante teneri,
fecit olorinis Ledam recubare sub alis;
addidit, ut satyri celatus imagine pulchram
|
110
|
haar vriendinnen roepen en de aanraking van de aanrollende
golven vrezend angstig haar voeten optrekken.
Ook beeldde ze Asteria af in een worsteling gevangen door de adelaar,
en ook Leda achterover leunend onder de vleugels van de zwaan;
zij voegde daaraan nog toe hoe Juppiter vermomd als satyr
|
Iuppiter inplerit gemino Nycteida fetu,
Amphitryon fuerit, cum te, Tirynthia, cepit,
aureus ut Danaen, Asopida luserit ignis,
Mnemosynen pastor, varius Deoida serpens.
te quoque mutatum torvo, Neptune, iuvenco
|
115
|
Nycteus' dochter zwanger maakte van een tweeling,
hoe hij Amphitryon was toen hij jou, Alcmene, aanrandde,
als goud Danaë, als vuur Asopis,
Mnemosyne als herder en Ceres' dochter als een gevlekte slang.
Ook jou, Neptunus, veranderd in een woeste stier,
|
virgine in Aeolia posuit; tu visus Enipeus
gignis Aloidas, aries Bisaltida fallis,
et te flava comas frugum mitissima mater
sensit equum, sensit volucrem crinita colubris
mater equi volucris, sensit delphina Melantho:
|
120
|
toont zij bij Aeolus' dochter; en hoe jij in de gedaante
van de riviergod Enipeus twee zonen bij de Aeolische verwekt,
als ram misleid je Theophane, de blonde, milde moeder van het gewas
als hengst, als vogel de moeder van Pegasus Medusa
met haar slangenhaar en Melantho als dolfijn:
|
omnibus his faciemque suam faciemque locorum
reddidit. est illic agrestis imagine Phoebus,
utque modo accipitris pennas, modo terga leonis
gesserit, ut pastor Macareida luserit Issen,
Liber ut Erigonen falsa deceperit uva,
|
125
|
hen allen geeft zij in een eigen gedaante in de juiste entourage weer.
Zie daar Apollo hier in boerengestalte, maar dan met haviksveren,
daar weer met een leeuwenhuid of zoals hij
in herdersgedaante Issa, Macars dochter, heeft verleid,
en Bacchus zoals hij Erigone bedroog met valse druiven,
|
ut Saturnus equo geminum Chirona crearit.
ultima pars telae, tenui circumdata limbo,
nexilibus flores hederis habet intertextos.
Non illud Pallas, non illud carpere Livor
possit opus: doluit successu flava virago
|
130
|
en hoe Saturnus de tweeslachtige Chiro heeft verwekt.
De randen van het kleed heeft zij omgeven met een smalle strook
en heeft daar klimop in geweven waarin bloemen zijn verwerkt.
Dat werkstuk zou Pallas, zou zelfs Afgunst niet kunnen slikken:
de blonde heroine kon het resultaat niet verdragen
|
et rupit pictas, caelestia crimina, vestes,
utque Cytoriaco radium de monte tenebat,
ter quater Idmoniae frontem percussit Arachnes.
non tulit infelix laqueoque animosa ligavit
guttura: pendentem Pallas miserata levavit
|
135
|
en zij verbrijzelde het borduursel, de wandaden van de hemelingen,
en daar zij de buxus priem in handen had doorboorde zij daarmee
drie, nee vier keer het hoofd van Idmons dochter Arachne.
De ongelukkige verdroeg dat niet en snoerde haar hals dicht met een lus:
Pallas bevrijdde haar uit medelijden toen zij daar hing
|
atque ita 'vive quidem, pende tamen, inproba' dixit,
'lexque eadem poenae, ne sis secura futuri,
dicta tuo generi serisque nepotibus esto!'
post ea discedens sucis Hecateidos herbae
sparsit: et extemplo tristi medicamine tactae
|
140
|
en sprak aldus: 'Ja mag blijven leven, stommeling, maar hangend,
en maak je geen illusie om de toekomst: dezelfde soort straf
zal er zijn voor je soort en nakomelingen!'
Hierna ging zij heen maar besprenkelde haar met sap van toverkruiden:
en terstond vielen haar haren uit geraakt door dit toversap
|
defluxere comae, cum quis et naris et aures,
fitque caput minimum; toto quoque corpore parva est:
in latere exiles digiti pro cruribus haerent,
cetera venter habet, de quo tamen illa remittit
stamen et antiquas exercet aranea telas.
|
145
|
en daarmee ook neus en oren,
haar hoofd slonk tot een knopje; ook haar verdere lijf werd nu klein:
op haar ziijden zaten nu kleine uitsteeksels als pootjes,
haar buik besloeg de rest, maar daaruit spint zij toch nog een draad
zij gaat verder met haar vroegere werk, nu als spin.
|
Lydia tota fremit, Phrygiaeque per oppida facti
rumor it et magnum sermonibus occupat orbem.
ante suos Niobe thalamos cognoverat illam,
tum cum Maeoniam virgo Sipylumque colebat;
nec tamen admonita est poena popularis Arachnes,
|
150
|
Heel Lydië is in alle staten, door alle steden van Phrygië gaat het relaas
van wat Arachne overkwam en over heel de wereld wordt het besproken.
Vóór haar huwelijk al had Niobe haar leren kennen,
toen het meisje Maeonië bij de Sipylus bewoonde;
toch heeft ze niet geleerd uit de vermaarde bestraffing van Arachne:
|
cedere caelitibus verbisque minoribus uti.
multa dabant animos; sed enim nec coniugis artes
nec genus amborum magnique potentia regni
sic placuere illi, quamvis ea cuncta placerent,
ut sua progenies; et felicissima matrum
|
155
|
deemoedig te zijn jegens de goden en een bescheiden toon aan te slaan.
Veel wakkerde haar trots aan, maar noch de lierkunst van haar man
noch hun beider afkomst noch de macht van hun koningschap
had zij zo hoog zitten - ofschoon dat alles daaraan bijdroeg -
als haar kindertal; en de gezegendste moeder zou
|
dicta foret Niobe, si non sibi visa fuisset.
nam sata Tiresia venturi praescia Manto
per medias fuerat divino concita motu
vaticinata vias: 'Ismenides, ite frequentes
et date Latonae Latonigenisque duobus
|
160
|
Niobe zeker zijn genoemd, als zij zichzelf niet zo had betiteld.
Want de dochter van Teiresias, waarzegster Manto, had
overal op straat, door goddelijke ingeving bewogen, omgeroepen:
'Vrouwen van Thebe, kom, laat ons allemaal onder gebed
wierook schenken aan Latona en haar beide kinderen
|
cum prece tura pia lauroque innectite crinem:
ore meo Latona iubet.' paretur, et omnes
Thebaides iussis sua tempora frondibus ornant
turaque dant sanctis et verba precantia flammis.
Ecce venit comitum Niobe celeberrima turba
|
165
|
en vlecht lauwerkransen in uw haar:
Latona zelf roept daartoe door mijn stem op'. Gehoorzaam
tooien alle Thebaansen hun slapen met lover
en offeren onder gebed wierook met gezegend vuur.
- Daar komt Niobe, omstuwd door een dichte drom vriendinnen,
|
vestibus intexto Phrygiis spectabilis auro
et, quantum ira sinit, formosa; movensque decoro
cum capite inmissos umerum per utrumque capillos
constitit, utque oculos circumtulit alta superbos,
'quis furor auditos' inquit 'praeponere visis
|
170
|
opvallend door Phrygische kleding vol ingeweven gouddraad
en mooi, voorzover haar woede dat toestaat; met haar mooie hoofd
haar neergolvende haren schuddend over beide schouders
blijft zij staan en rechtop laat zij haar ogen arrogant rondgaan
en roept uit:'Wat is dit voor dwaasheid om goden hoger te achten
|
>
caelestes? aut cur colitur Latona per aras,
numen adhuc sine ture meum est? mihi Tantalus auctor,
cui licuit soli superorum tangere mensas;
Pleiadum soror est genetrix mea; maximus Atlas
est avus, aetherium qui fert cervicibus axem;
|
175
|
dan de zichtbaren? Waarom wordt Latona met altaren vereerd
maar blijft mijn majesteit nog onbewierookt? Tantalus is mijn vader,
voor wie als enige was weggelegd aan te liggen aan de tafel der goden;
de zuster der Pleiaden is mijn moeder; mijn grootvader de zeer grote Atlas
die de hemelas schraagt met zijn nek;
|
Iuppiter alter avus; socero quoque glorior illo.
me gentes metuunt Phrygiae, me regia Cadmi
sub domina est, fidibusque mei commissa mariti
moenia cum populis a meque viroque reguntur.
in quamcumque domus adverti lumina partem,
|
180
|
Juppiter mijn andere grootvader, mag ik ook nog mijn schoonvader noemen?
Voor mij huiveren de volken van Phrygië, onder mijn heerschappij valt
het koninkrijk van Cadmus, door de snaren van mijn man zijn de muren
en de stad gebouwd en zij worden door mij en mijn man bestuurd.
Op welk deel van mijn domein ik mijn ogen ook richt
|
inmensae spectantur opes; accedit eodem
digna dea facies; huc natas adice septem
et totidem iuvenes et mox generosque nurusque!
quaerite nunc, habeat quam nostra superbia causam,
nescio quoque audete satam Titanida Coeo
|
185
|
onmetelijke rijkdom zien zij; daarbij komt nog mijn uiterlijk,
een godin waardig; voeg daar nog aan toe zeven dochters
en evenveel jongens en dus weldra schoonzonen en dito dochters!
Vraag je nu nog wat onze trots veroorzaakt?
Durf je nog boven mij te stellen, zo'n Titanenkind van 'n Coeus,
|
Latonam praeferre mihi, cui maxima quondam
exiguam sedem pariturae terra negavit!
nec caelo nec humo nec aquis dea vestra recepta est:
exsul erat mundi, donec miserata vagantem
"hospita tu terris erras, ego" dixit "in undis"
|
190
|
Latona, aan wie de grote aarde ooit een minuskuul plekje
om te baren geweigerd heeft!
Noch in het luchtruim noch op de aarde noch in het water is die godin
van jullie welkom geweest: verstoten op aarde was zij totdat Delos uit
meelij zei: 'Jij zwerft als vreemdeling rond op aarde, ik op zee'
|
instabilemque locum Delos dedit. illa duorum
facta parens: uteri pars haec est septima nostri.
sum felix (quis enim neget hoc?) felixque manebo
(hoc quoque quis dubitet?): tutam me copia fecit.
maior sum quam cui possit Fortuna nocere,
|
195
|
en haar een gammel plekje aanbood. Zij is moeder geworden
van een tweetal: ik bracht er zeven maal zo veel voort.
Ik ben gezegend (wie kan dit ontkennen?) en gezegend zal ik blijven
(wie kan ook dit nog betwijfelen?): het aantal heeft mij onaantastbaar gemaakt.
Ik ben te machtig om nog kwetsbaar te zijn voor het lot,
|
multaque ut eripiat, multo mihi plura relinquet.
excessere metum mea iam bona. fingite demi
huic aliquid populo natorum posse meorum:
non tamen ad numerum redigar spoliata duorum,
Latonae turbam, qua quantum distat ab orba?
|
200
|
hoeveel hij mij ook ontrooft, veel meer zal hij mij moeten laten
Mijn geluk heeft mijn vrees al terzijde geschoven. Stel je voor dat
aan deze drom van mijn kinderen iets ontnomen kan worden:
dan nog kan ik niet gereduceerd worden tot slechts twee,
het aantal van Latona dat haar scheidt van kinderloosheid.
|
ite—satis pro re sacri—laurumque capillis
ponite!' deponunt et sacra infecta relinquunt,
quodque licet, tacito venerantur murmure numen.
Indignata dea est summoque in vertice Cynthi
talibus est dictis gemina cum prole locuta:
|
205
|
'Weg hier, het is welletjes met die verering; en zet die lauwerkransen
van je hoofd'. Dat doen ze en zonder te offeren druipen ze af,
maar wat wel mag: ze vereren de god fluisterend.
- De godin is verontwaardigd en bovenop het Cynthusgebergte
beklaagt zij zich tegenover haar twee kinderen met de woorden:
|
'en ego vestra parens, vobis animosa creatis,
et nisi Iunoni nulli cessura dearum,
an dea sim, dubitor perque omnia saecula cultis
arceor, o nati, nisi vos succurritis, aris.
nec dolor hic solus; diro convicia facto
|
210
|
'Kijk nou, ik, jullie moeder, trots op jullie, mijn kinderen,
en minder dan geen van de godinnen, of het moest Juno zijn,
dat mens vecht mijn status van godin aan en, kinderen, als jullie niet tussenbeide
komen weert ze mij van het altaar waarmee ik eeuwen lang ben vereerd.
Maar dit is niet mijn enige klacht: dat Tantalus-wicht voegt aan haar
|
Tantalis adiecit vosque est postponere natis
ausa suis et me, quod in ipsam reccidat, orbam
dixit et exhibuit linguam scelerata paternam.'
adiectura preces erat his Latona relatis:
'desine!' Phoebus ait, 'poenae mora longa querella est!'
|
215
|
schanddaad nog smoezelige taal toe en durft jullie achter te stellen
bij haar eigen kroost en maakt mij voor 'kinderloos' uit (moge zij dat zelf worden!)
en toont zo dezelfde schandalige tong als haar vader'.
Latona stond op het punt aan haar woorden nog smeekbeden toe te voegen maar:
'Stop maar!', zei Phoebus, 'je klagen houdt de bestraffing maar op'.
|
dixit idem Phoebe, celerique per aera lapsu
contigerant tecti Cadmeida nubibus arcem.
Planus erat lateque patens prope moenia campus,
adsiduis pulsatus equis, ubi turba rotarum
duraque mollierat subiectas ungula glaebas.
|
220
|
Phoebe viel hem bij en na een snelle vlucht door het zwerk
stonden ze al, in nevel gehuld, op de burcht van Cadmus.
- Er was een uitgestrekte vlakte vlak bij de stad,
druk beroffeld door paarden, waar harde wielen
en paardenhoeven de aardkluiten hadden verpulverd.
|
pars ibi de septem genitis Amphione fortes
conscendunt in equos Tyrioque rubentia suco
terga premunt auroque graves moderantur habenas.
e quibus Ismenus, qui matri sarcina quondam
prima suae fuerat, dum certum flectit in orbem
|
225
|
Daar bestegen enigen van de zeven Amfion-zonen
hun sterke paarden en namen plaats op de rugdekken die kleurden
van Tyrisch purper en ze grepen de teugels, zwaar van goud.
Eén van hen, Ismenus, die ooit voor zijn moeder de eerste zwangerschap
was geweest, schreeuwde opeens, terwijl hij trefzeker een cirkel beschreef
|
quadripedis cursus spumantiaque ora coercet,
'ei mihi!' conclamat medioque in pectore fixa
tela gerit frenisque manu moriente remissis
in latus a dextro paulatim defluit armo.
proximus audito sonitu per inane pharetrae
|
230
|
met de draf van zijn viervoeter en zijn schuimende bek in toom hield:
'Ai mij!' en draagt een pijl mee, midden in zijn borst geschoten en
terwijl hij de teugels liet schieten uit zijn stervende hand
gleed hij langzaam zijdelings van de rechtse paardenschoft.
Sipylus,die het dichtst bij stond wilde bij het horen van het rammelen
|
frena dabat Sipylus, veluti cum praescius imbris
nube fugit visa pendentiaque undique rector
carbasa deducit, ne qua levis effluat aura:
frena tamen dantem non evitabile telum
consequitur, summaque tremens cervice sagitta
|
235
|
van de pijlkoker door de lucht de vrije teugel geven, zoals wanneer een stuurman
die een stortbui voorziet bij het zien van de wolken alle zeilen ontrolt
om geen zuchtje wind te missen:
toch haalt de niet te vermijden pijl hem in terwijl hij de teugels nog viert
en trillend steekt de pijl boven in zijn nek
|
haesit, et exstabat nudum de gutture ferrum;
ille, ut erat pronus, per crura admissa iubasque
volvitur et calido tellurem sanguine foedat.
Phaedimus infelix et aviti nominis heres
Tantalus, ut solito finem inposuere labori,
|
240
|
en de ijzeren punt komt naakt uit zijn keel tevoorschijn.
Hij zelf, voorovergebogen als hij zat, rolt over de manen en rennende benen
en bevlekt de aarde met zijn warme bloed.
De ongelukkige Phaedimus en Tantalus, erfgenaam van zijn grootvaders naam,
waren na afsluiting van hun dagelijks werk met elkaar
|
transierant ad opus nitidae iuvenale palaestrae;
et iam contulerant arto luctantia nexu
pectora pectoribus, cum tento concita nervo,
sicut erant iuncti, traiecit utrumque sagitta.
ingemuere simul, simul incurvata dolore
|
245
|
gaan worstelen op de schitterende jongeren-kampplaats;
en reeds zaten ze elkaar dicht op de huid in een nauwe omstrengeling,
borst tegen borst, toen een pijl, gejaagd vanaf een gespannen pees,
hen beiden in deze omarming doorboorde.
Tegelijk slaakten ze een kreet, tegelijk vleidden ze hun
|
membra solo posuere, simul suprema iacentes
lumina versarunt, animam simul exhalarunt.
adspicit Alphenor laniataque pectora plangens
advolat, ut gelidos conplexibus adlevet artus,
inque pio cadit officio; nam Delius illi
|
250
|
leden, door pijn gekromd, op de grond, tegelijk draaiden ze, op de grond,
hun ogen weg en bliezen tegelijk de levensadem uit.
Alphenor zag het en, terwijl hij zijn opengekrabde borst klopte,
snelde hij toe om de verstrengelde, verkillende lichamen op te tillen
maar hij sneuvelde bij deze vrome plichtsbetrachting; want de Deliër
|
intima fatifero rupit praecordia ferro.
quod simul eductum est, pars et pulmonis in hamis
eruta cumque anima cruor est effusus in auras.
at non intonsum simplex Damasicthona vulnus
adficit: ictus erat, qua crus esse incipit et qua
|
255
|
ruïneerde het binnenste van zijn borst met een noodlottige pijl
en toen hij die er uit trok, is er ook een stuk van zijn long aan de weerhaken
uitgetrokken en met zijn levensadem is zijn bloed in de lucht vervluchtigd.
Maar niet een enkelvoudige wond heeft de langgelokte Damasichthon gewond:
hij was al getroffen aan de aanzet van zijn onderbeen, waar de gespierde knie
|
mollia nervosus facit internodia poples.
dumque manu temptat trahere exitiabile telum,
altera per iugulum pennis tenus acta sagitta est.
expulit hanc sanguis seque eiaculatus in altum
emicat et longe terebrata prosilit aura.
|
260
|
het weefsel zacht maakt en terwijl hij
het dodelijke wapen met de hand probeerde uit te trekken
is een tweede pijl door zijn keel tot aan de veren doorgedrongen.
Het bloed dreef deze er weer uit terwijl het naar buiten drong
en hoog doorklieft het de lucht als het opspuit.
|
ultimus Ilioneus non profectura precando
bracchia sustulerat 'di' que 'o communiter omnes,'
dixerat ignarus non omnes esse rogandos
'parcite!' motus erat, cum iam revocabile telum
non fuit, arcitenens; minimo tamen occidit ille
|
265
|
De laatste, Ilioneus, had zijn armen in een vergeefse smeekbede
opgeheven en geroepen: 'Goden, allen tesamen'
zonder te weten dat ze niet allemaal hoefden aangeroepen:
'Spaar me' en de booggod werd ontroerd toen zijn pijl
al onherroepelijk was; toch is hij aan een minimale verwonding
|
vulnere, non alte percusso corde sagitta.
Fama mali populique dolor lacrimaeque suorum
tam subitae matrem certam fecere ruinae,
mirantem potuisse irascentemque, quod ausi
hoc essent superi, quod tantum iuris haberent;
|
270
|
gestorven want de pijl is niet diep in zijn hart doorgedrongen.
- De tijding van deze ramp, de smart van het volk, de tranen om de haren
en haar plotselinge ongeluk hebben de moeder bereikt
met verbazing dat dit had kunnen gebeuren en woede dat de goden
hiertoe in staat waren, dat zij zich zoveel recht aanmatigden;
|
nam pater Amphion ferro per pectus adacto
finierat moriens pariter cum luce dolorem.
heu! quantum haec Niobe Niobe distabat ab illa,
quae modo Latois populum submoverat aris
et mediam tulerat gressus resupina per urbem
|
275
|
want vader Amphion had zich het zwaard in de borst gestoken
en door de dood zich met het daglicht zijn smart ontnomen.
Ach, deze Niobe hoezeer verschilde ze van die Niobe
die zo pas nog het volk had verjaagd van Latonas altaar
en met geheven hoofd door het stadscentrum paradeerde
|
invidiosa suis; at nunc miseranda vel hosti!
corporibus gelidis incumbit et ordine nullo
oscula dispensat natos suprema per omnes;
a quibus ad caelum liventia bracchia tollens
'pascere, crudelis, nostro, Latona, dolore,
|
280
|
benijd door de haren: nu zelfs door haar vijand betreurd.
Zij knielde neer bij de verstijfde lichamen en strooide ordeloos
laatste kussen uit over al haar zonen.
Vanaf hen hief ze haar blauwgeslagen armen ten hemel en kreet:
'Doe je tegoed, wrede Latona, aan onze smart,
|
pascere' ait 'satiaque meo tua pectora luctu!
[corque ferum satia!' dixit. 'per funera septem]
efferor: exsulta victrixque inimica triumpha!
cur autem victrix? miserae mihi plura supersunt,
quam tibi felici; post tot quoque funera vinco!'
|
285
|
ja doe dat en zwelg maar in mijn rouw
zwelg met je wilde hart! Deze zeven graven betekenen mijn dood!
Dans een triomf, vijand, overwinnaar!
Hoewel, overwinnaar? Mij ongelukkige rest meer
dan jou gelukkige: na zoveel doden overtref ik jou toch nog!'
|
Dixerat, et sonuit contento nervus ab arcu;
qui praeter Nioben unam conterruit omnes:
illa malo est audax. stabant cum vestibus atris
ante toros fratrum demisso crine sorores;
e quibus una trahens haerentia viscere tela
|
290
|
Amper had zij gesproken of een pees klonk aan een gespannen boog
en bracht allen behalve Niobe in paniek:
zij is zelfs in haar ellende nog vermetel. In zwarte kleren gehuld
stonden de zusters met loshangend haar voor de baren van hun broers;
één van hen stond het wapen uit zijn ingewanden te trekken
|
inposito fratri moribunda relanguit ore;
altera solari miseram conata parentem
conticuit subito duplicataque vulnere caeco est.
[oraque compressit, nisi postquam spiritus ibat]
haec frustra fugiens collabitur, illa sorori
|
295
|
maar zakte stervend ineen, haar broer nog kussend;
een tweede probeerde haar ongelukkige moeder te troosten
maar viel plotseling stil en trok krom door een verwonding aan haar rug.
Ze drukt haar lippen op elkaar, nadat haar levensgeest er door gegaan was,
De een zakt in elkaar bij een vergeefse poging tot vluchten, de ander sterft
|
inmoritur; latet haec, illam trepidare videres.
sexque datis leto diversaque vulnera passis
ultima restabat; quam toto corpore mater,
tota veste tegens 'unam minimamque relinque!
de multis minimam posco' clamavit 'et unam.'
|
300
|
bij hulp aan haar zus; deze houdt zich schuil, die weer had je kunnen zien rillen.
Nadat er zes waren gestorven, getroffen door verschillende schoten,
bleef er nog één over: die beschermde haar moeder met heel haar lijf,
dekte haar met haar kleding toe onder de uitroep: 'Laat mij deze éne,
de kleinste; van zovelen vraag ik alleen om de jongste.'
|
dumque rogat, pro qua rogat, occidit orba resedit
exanimes inter natos natasque virumque
deriguitque malis; nullos movet aura capillos,
in vultu color est sine sanguine, lumina maestis
stant inmota genis, nihil est in imagine vivum.
|
305
|
Maar terwijl ze nog vraagt, sneuvelt reeds degene om wie ze vraagt:
kinderloos zit ze tussen de ontzielde lichamen in van zonen en dochters
en van haar man en ze verstart in ellende. Geen wind beweegt haar haren nog,
de kleur van haar gezicht is bloedeloos, haar ogen staan onbeweeglijk
in haar treurende kassen, er is niets levends meer in haar gestalte.
|
ipsa quoque interius cum duro lingua palato
congelat, et venae desistunt posse moveri;
nec flecti cervix nec bracchia reddere motus
nec pes ire potest; intra quoque viscera saxum est.
flet tamen et validi circumdata turbine venti
|
310
|
Zelfs ook binnenin verstijft haar tong met het harde verhemelte en
haar aderen kunnen niet meer kloppen
en haar hals niet meer buigen; haar armen konden niet meer bewegen
noch haar voet gaan; vanbinnen waren ook haar ingewanden versteend.
Toch weent zij nog en opgepakt door een sterke wervelwind
|
in patriam rapta est: ibi fixa cacumine montis
liquitur, et lacrimas etiam nunc marmora manant.
|
|
is zij naar haar vaderland gevoerd: daar kwijnt zij weg, vastgezet aan een bergtop
en ook nu nog stromen er tranen van het marmer.
|
Tum vero cuncti manifestam numinis iram
femina virque timent cultuque inpensius omnes
magna gemelliparae venerantur numina divae;
|
315
|
Dan, waarlijk, heeft huivering voor de evidente toorn van de godheid allen,
vrouwen en mannen gelijk, in zijn greep en gezamenlijk wijden ze zich met des te meer
toewijding aan de verering van de grote macht van de tweelingmoeder-godin.
|
utque fit, a facto propiore priora renarrant.
e quibus unus ait: 'Lyciae quoque fertilis agris
non inpune deam veteres sprevere coloni.
res obscura quidem est ignobilitate virorum,
mira tamen: vidi praesens stagnumque locumque
|
320
|
En zoals dat gaat: op grond van een recent gebeuren haalt men weer vroegere op.
Bij voorbeeld vertelt iemand: 'Ook de boeren van het vruchtbare Lycië
hebben voorheen niet straffeloos de godin veracht.
De gebeurtenis mag dan onbetekenend zijn door de onaanzienlijkheid van die lui
toch is hij wonderlijk: met eigen ogen heb ik poel en plaats bezichtigd
|
prodigio notum. nam me iam grandior aevo
inpatiensque viae genitor deducere lectos
iusserat inde boves gentisque illius eunti
ipse ducem dederat, cum quo dum pascua lustro,
ecce lacu medio sacrorum nigra favilla
|
325
|
bekend om zijn vloek. Want mijn vader, toen al te oud voor zo'n tocht
had mij bevolen uit dat gebied prachtige runderen op te halen en zelf
mij een gids uit dat volk meegegeven. Terwijl ik nu met hem die weiden
rondtrok stond ik opeens voor een vijver met in het midden
een oud altaar zwart van de as van offers
|
ara vetus stabat tremulis circumdata cannis.
restitit et pavido "faveas mihi!" murmure dixit
dux meus, et simili "faveas!" ego murmure dixi.
Naiadum Faunine foret tamen ara rogabam
indigenaene, dei, cum talia rettulit hospes:
|
330
|
omgeven door een kraag van trillend riet.
Mijn gids bleef staan en sprak angstig prevelend 'God zij me genadig'
met een 'God genadig' sloot ik mij daar prevelend bij aan.
Toch vroeg ik of het altaar toebehoorde aan de Najaden of
een Faun of inheemse god, waarop mijn metgezel het volgende vertelde:
|
"non hac, o iuvenis, montanum numen in ara est;
illa suam vocat hanc, cui quondam regia coniunx
orbem interdixit, quam vix erratica Delos
orantem accepit tum, cum levis insula nabat;
illic incumbens cum Palladis arbore palmae
|
335
|
"Nee, makker, niet een berggod behoort dit altaar toe,
maar zíj noemt het het hare, aan wie ooit Juno heel de aarde
tot verboden gebied verklaarde en die het dolende Delos
als asielzoekster opnam, terwijl het als licht eiland ronddreef;
toen Latona zich daar neervlijdde onder Pallas' olijf en een palmboom
|
edidit invita geminos Latona noverca.
hinc quoque Iunonem fugisse puerpera fertur
inque suo portasse sinu, duo numina, natos.
iamque Chimaeriferae, cum sol gravis ureret arva,
finibus in Lyciae longo dea fessa labore
|
340
|
baarde zij tegen Juno's wens haar tweeling.
Maar ook vandaar verjoeg Juno, naar verluidt, de jonge moeder
en zij moest de beide goden in haar gewaad verborgen meedragen.
Zo kwam ze in Lycië, het gebied van de Chimaera
toen de zon de akkers verschroeide, ze was uitgeput van haar lange,
|
sidereo siccata sitim collegit ab aestu,
uberaque ebiberant avidi lactantia nati.
forte lacum mediocris aquae prospexit in imis
vallibus; agrestes illic fruticosa legebant
vimina cum iuncis gratamque paludibus ulvam;
|
345
|
zware tocht en zocht haar dorst te lessen, uitgedroogd door de zon.
haar gretige babies hadden haar borsten leeggezogen.
Gelukkig zag ze een vijver, bescheiden van omvang, in de kom
van een dal; boeren waren daar doende rijshout te verzamelen
en te bundelen met moerasriet.
|
accessit positoque genu Titania terram
pressit, ut hauriret gelidos potura liquores.
rustica turba vetat; dea sic adfata vetantis:
'quid prohibetis aquis? usus communis aquarum est.
nec solem proprium natura nec aera fecit
|
350
|
Latona ging erheen en knielde neer op de oever
om fris water te scheppen om te drinken.
Het boerse volkje wilde dat verhinderen, waarop de godin tot hen zei:
'Wat houden jullie mij bij het water vandaan? Gebruik van water staat allen vrij
de natuur heeft noch de zon noch de lucht geprivatiseerd
|
nec tenues undas: ad publica munera veni;
quae tamen ut detis, supplex peto. non ego nostros
abluere hic artus lassataque membra parabam,
sed relevare sitim. caret os umore loquentis,
et fauces arent, vixque est via vocis in illis.
|
355
|
noch ook het heldere water: ik ben bij openbare gaven beland;
toch wil ik als smekeling jullie vragen het te geven. Niet was ik
van plan mijn ledematen hier te wassen en mijn vermoeide lichaam,
nee, alleen maar mijn dorst te stillen. Mijn mond is droog van het spreken,
mijn keel gloeiend heet, daar is geen doortocht meer voor mijn stem.
|
haustus aquae mihi nectar erit, vitamque fatebor
accepisse simul: vitam dederitis in unda.
hi quoque vos moveant, qui nostro bracchia tendunt
parva sinu,' et casu tendebant bracchia nati.
quem non blanda deae potuissent verba movere?
|
360
|
Een slok water zal nectar voor mij zijn en erkennen zal ik dat ik
daarmee mijn leven terugkrijg: het leven zullen jullie mij geven met het water.
Laten dezen hier jullie ook ontroeren die vanaf onze schoot hun
armpjes uitstrekken", en toevallig deden de kleintjes dat ook.
Wie hadden de smeekbeden van de godin niet kunnen bewegen?
|
hi tamen orantem perstant prohibere minasque,
ni procul abscedat, conviciaque insuper addunt.
nec satis est, ipsos etiam pedibusque manuque
turbavere lacus imoque e gurgite mollem
huc illuc limum saltu movere maligno.
|
365
|
Zij echter bleven haar, ondanks het smeken, tegenhouden en
voegden daar bedreiging en scheldwoorden aan toe als ze niet wegging.
En nog was dat niet genoeg: het water zelf brachten zij met voeten
en handen in beroering en vanaf de bodem brachten zij overal modder
naar omhoog door pesterig rond te springen.
|
distulit ira sitim; neque enim iam filia Coei
supplicat indignis nec dicere sustinet ultra
verba minora dea tollensque ad sidera palmas
'aeternum stagno' dixit 'vivatis in isto!'
eveniunt optata deae: iuvat esse sub undis
|
370
|
Woede verdrong nu haar dorst; gedaan was het met smeken bij
Coeus' dochter tegen de schaamtelozen en niet langer kon zij
woorden spreken te laag voor een godin, nee, haar handen ten hemel
geheven sprak zij: 'Leef dan voor eeuwig in die poel van jullie!'
De wens van de godin ging in vervulling: nu zitten ze graag onder water
|
et modo tota cava submergere membra palude,
nunc proferre caput, summo modo gurgite nare,
saepe super ripam stagni consistere, saepe
in gelidos resilire lacus, sed nunc quoque turpes
litibus exercent linguas pulsoque pudore,
|
375
|
en nu eens duiken zij kopje onder in de moeraskom
dan weer steken zij hun kop boven water, soms enkel maar hun neus.
Vaak kruipen zij op de oever van de poel, vaak ook
springen zij weer in het koude water, maar ook nu nog
kafferen zij voort met kwaadaardig schaamteloze kwaak,
|
quamvis sint sub aqua, sub aqua maledicere temptant.
vox quoque iam rauca est, inflataque colla tumescunt,
ipsaque dilatant patulos convicia rictus;
terga caput tangunt, colla intercepta videntur,
spina viret, venter, pars maxima corporis, albet,
limosoque novae saliunt in gurgite ranae."'
|
381
|
al zitten ze onder water, toch blijft daar nog hun praats.
Hun kwaak klinkt nu ook rauw en hun nekken zwellen op,
hun eigen grof gescheld breekt hun de bekken open
hun rug loopt over in hun kop, de nekken lijken verdwenen, hun ruggen,
worden groen, hun buik, het grootste deel van hun lijf, verbleekt en
in het modderige water springen ze als een nieuw soort kikkers rond."'
|
Tempus erat, quo sacra solent trieterica Bacchi
Sithoniae celebrare nurus: (nox conscia sacris,
nocte sonat Rhodope tinnitibus aeris acuti)
nocte sua est egressa domo regina deique
ritibus instruitur furialiaque accipit arma;
vite caput tegitur, lateri cervina sinistro
vellera dependent, umero levis incubat hasta.
concita per silvas turba comitante suarum
terribilis Procne furiisque agitata doloris,
Bacche, tuas simulat: venit ad stabula avia tandem
exululatque euhoeque sonat portasque refringit
germanamque rapit raptaeque insignia Bacchi
induit et vultus hederarum frondibus abdit
attonitamque trahens intra sua moenia ducit. 600
Ut sensit tetigisse domum Philomela nefandam,
horruit infelix totoque expalluit ore;
nacta locum Procne sacrorum pignora demit
oraque develat miserae pudibunda sororis
amplexumque petit; sed non attollere contra
sustinet haec oculos paelex sibi visa sororis
deiectoque in humum vultu iurare volenti
testarique deos, per vim sibi dedecus illud
inlatum, pro voce manus fuit. ardet et iram
non capit ipsa suam Procne fletumque sororis
corripiens 'non est lacrimis hoc' inquit 'agendum,
sed ferro, sed si quid habes, quod vincere ferrum
possit. in omne nefas ego me, germana, paravi:
aut ego, cum facibus regalia tecta cremabo,
artificem mediis inmittam Terea flammis,
aut linguam atque oculos et quae tibi membra pudorem
abstulerunt ferro rapiam, aut per vulnera mille
sontem animam expellam! magnum quodcumque paravi;
quid sit, adhuc dubito.'
Peragit dum talia Procne
,
ad matrem veniebat Itys; quid possit, ab illo
admonita est oculisque tuens inmitibus 'a! quam
es similis patri!' dixit nec plura locuta
triste parat facinus tacitaque exaestuat ira.
ut tamen accessit natus matrique salutem
attulit et parvis adduxit colla lacertis
mixtaque blanditiis puerilibus oscula iunxit,
mota quidem est genetrix, infractaque constitit ira
invitique oculi lacrimis maduere coactis;
sed simul ex nimia mentem pietate labare
sensit, ab hoc iterum est ad vultus versa sororis
inque vicem spectans ambos 'cur admovet' inquit
'alter blanditias, rapta silet altera lingua?
quam vocat hic matrem, cur non vocat illa sororem?
cui sis nupta, vide, Pandione nata, marito!
degeneras! scelus est pietas in coniuge Tereo.'
nec mora, traxit Ityn, veluti Gangetica cervae
lactentem fetum per silvas tigris opacas,
utque domus altae partem tenuere remotam,
tendentemque manus et iam sua fata videntem
et 'mater! mater!' clamantem et colla petentem
ense ferit Procne, lateri qua pectus adhaeret,
nec vultum vertit. satis illi ad fata vel unum
vulnus erat: iugulum ferro Philomela resolvit,
vivaque adhuc animaeque aliquid retinentia membra
dilaniant. pars inde cavis exsultat aenis,
pars veribus stridunt; manant penetralia tabo.
His adhibet coniunx ignarum Terea mensis
et patrii moris sacrum mentita, quod uni
fas sit adire viro, comites famulosque removit.
ipse sedens solio Tereus sublimis avito 650
vescitur inque suam sua viscera congerit alvum,
tantaque nox animi est, 'Ityn huc accersite!' dixit.
dissimulare nequit crudelia gaudia Procne
iamque suae cupiens exsistere nuntia cladis
'intus habes, quem poscis' ait: circumspicit ille
atque, ubi sit, quaerit; quaerenti iterumque vocanti,
sicut erat sparsis furiali caede capillis,
prosiluit Ityosque caput Philomela cruentum
misit in ora patris nec tempore maluit ullo
posse loqui et meritis testari gaudia dictis.
Thracius ingenti mensas clamore repellit
vipereasque ciet Stygia de valle sorores
et modo, si posset, reserato pectore diras
egerere inde dapes semesaque viscera gestit,
flet modo seque vocat bustum miserabile nati,
nunc sequitur nudo genitas Pandione ferro.
corpora Cecropidum pennis pendere putares:
pendebant pennis. quarum petit altera silvas,
altera tecta subit, neque adhuc de pectore caedis
excessere notae, signataque sanguine pluma est.
ille dolore suo poenaeque cupidine velox
vertitur in volucrem, cui stant in vertice cristae.
prominet inmodicum pro longa cuspide rostrum;
nomen epops volucri, facies armata videtur.
|
590
595
600
605
610
615
620
625
630
635
640
645
650
655
660
665
670
|
- De tijd brak aan waarin de vrouwen van Thracië de driejaarlijkse
Bacchusfeesten vieren: alleen de nacht is hiervan getuige;
's nachts weerklinken op de Rhodope de schelle koperklanken
en 's nachts heeft de vorstin haar paleis verlaten om in de riten
van de god te delen en zich te bekleden met zijn furiën-attributen;
haar hoofd bedekt ze met de wijnrank, aan haar linkerzijde
hangt een hertenvel, van haar schouder bungelt de Thyrsusstaf.
Ontketend zwerft Procne schrikverwekkend met haar stoet van vrouwen
door de bossen, nog opgezweept door het venijn van smart, Bacchus,
veinst zij jouw roes: allengs geraakt zij bij de afgelegen schuur,
roept hymnisch 'euhoe' breekt grendels open
en sleurt haar zus mee, bekleedt haar met Bacchus' tooi
en verbergt haar gezicht met ranken van klimop;
haar zuster willoos, sleept zij mee in het paleis 600
Zodra Philomena merkt dat zij in de woning van de misdadiger is,
huivert de ongelukkige en verbleekt haar gezicht;
maar bij aankomst neemt Procne haar de rituele tooi af
en onthult zo het genante gezicht van haar treurige zus
en stelt haar vragen maar die durft niet naar haar
op te zien en beschouwt zich als verraadster van Procne
en als zij met neergeslagen ogen wil zweren en
de goden tot getuigen aanroepen wil dat onder dwang deze schanddaad
haar aangedaan is, moet een handgebaar haar stem zijn. Procne raast
en tiert en begrijpt niet haar aandeel en vaart tegen het huilen uit
van haar zus: 'Hier passen geen tranen maar een daad met het zwaard,
maar als jij iets weet dat het zwaard kan overtreffen:
tot elke vorm van wraak, zusterlief, ben ik bereid:
zal ik misschien liever het paleis in brand steken
en de bouwer Tereus in de vlammenzee zetten?
of liever zijn tong en ogen en geslachtsdeel die jou schonden
met het zwaard afhakken? of zijn gezonde leventje vervangen
door ettelijke wonden? Ik ben bereid tot alles, hoe groot ook,
twijfel alleen nog wat dat moet zijn'. Terwijl Procne dit zei
kwam Itys bij zijn moeder langs en is zij door hem op het idee gebracht.
wat zij kon doen want met een harteloze blik naar hem mompelde zij:
"Ach, wat lijk je toch veel op je vader!" en zonder verder iets te zeggen
bereidt ze een misdaad voor, opgezweept door stille wrok.
Toch, als haar zoontje tegen haar aankruipt en
zijn armpjes om haar hals slaat en zijn kussen paart
aan kinderlijke vleiende woordjes wordt de moeder
in haar wakker, kalmeert haar woede en worden ongewild
haar ogen vochtig van de tranen waar zij tegen vecht
want direct voelt ze dat haar hart wankelt door een al te grote
liefdesplicht en richt ze haar ogen weg van hem naar haar zusters mond
en beurtelings naar beiden kijkend fluistert ze:
'Kan de één nog vleien terwijl de ander zonder tong wel zwijgen moet?
Kan hij nog 'mamma' zeggen, waarom zij niet 'zus'?
Zie nu, dochter van Pandion, met wat voor man ik ben gehuwd!
Je valt wel diep! Een misdaad ligt besloten in je trouw aan Tereus'.
Onverwijld sleept ze Itys mee als een tijgerin een hertenjong
losgerukt van z'n moeder door donkere bossen
en als ze een afgelegen deel van het paleis bereikt hebben
steekt Procne haar zoontje die zijn handen naar haar hals
uitstrekt en zijn einde aan ziet komen en nog 'Mamma! Mamma!' roept
met het zwaard in de zijde van zijn hart, zonder het gezicht af te wenden.
Voor hem mocht deze wond alleen al voldoende zijn om zijn lot te bezegelen
Philomela hakt met het zwaard ook zijn hoofd af
en de ledematen die nog stuiptrekken en resten van leven vertonen
rukken ze uiteen. Een deel kookt borrelend in koperen ketels,
een ander deel sist aan het spit; de keuken raakt gevuld met walm.
Tot deze maaltijd noodt zijn vrouw dan Tereus, nergens op bedacht,
en veinst voor hem een offermaal naar gewoonte van haar vader, waarbij slechts
één man aanwezig zijn mag, ze stuurt begeleiders en dienaren weg.
Zelf hooggezeten op zijn patriarchenstoel doet Tereus zich te goed 650
en vult zijn maag met eigen vlees en bloed,
en zo blind is hij van geest dat hij nog zegt: "Laat Itys komen!".
Dan kan Procne haar wrede vreugde niet meer verbergen
en roept, verlangend zelf de bode van eigen verlies te zijn:
"Je hebt hem binnen bij je, die jij zoekt"; hij kijkt rondom zich en
als hij vraagt "Waar dan" en nogmaals om hem roept
springt Philomela, met haren nog bespat van de recente moordpartij,
te voorschijn en slingert het bloedig hoofd van Itys zijn vader
in het gezicht en heeft nooit liever willen spreken dan juist nu
om vreugdekreten van triomf te kunnen uiten.
De Thraciër duwt met een luide schreeuw de tafel van zich af
en roept de Gorgonen uit de Onderwereld op en
probeert nu eerst het vreselijke eten uit zijn ontsloten keel te braken
en geeft dan het voedsel en de halfverteerde ingewanden over
breekt dan in snikken uit en noemt zich miserabel graf van zoon,
maar dan rent hij met ontbloot zwaard achter Pandions dochters aan:
je had kunnen menen dat de lijfjes van Cecrops' telgen zweefden,
ja zeg, ze zweefden echt! De één zocht weer de bossen op
de ander dook weer onder dak, de tekens van het bloedbad
zijn nog steeds niet van hun borst verdwenen. Hun veren zijn
door bloed gemerkt. Hij, snel in begeerte en de smart om zijn straf
veranderde ook in een vogel, één waarbij de kopveren omhoog staan
op zijn kruin, zijn grote snavel wijst als een lange dolk vooruit
Hop is zijn vogelnaam, zijn wapens gevechtsklaar.
|
