Aeneis 5,362 - 484
De bokswedstrijd.
'Nunc, si cui uirtus animusque in pectore praesens,
adsit et euinctis attollat bracchia palmis':
sic ait, et geminum pugnae proponit honorem,
365
sprak Aeneas: 'Laat nu aantreden wie over kracht en durf beschikt,
en zijn armen met omwonden handen aan wil bieden':
en hij stelde een tweevoudige prijs voor een vuistgevecht in het vooruitzicht,
ensem atque insignem galeam solacia uicto.
Nec mora; continuo uastis cum uiribus effert
ora Dares magnoque uirum se murmure tollit,
solus qui Paridem solitus contendere contra,
370
een zwaard en een prachtige helm als troost voor de verliezer.
Zonder te dralen steekt terstond met groot krachtsvertoon
Dares zijn kop op en en verheft zich onder bijval van de menigte,
daar hij toch als enige gewend was tegen een Paris te vechten,
uictorem Buten immani corpore, qui se
Bebrycia ueniens Amyci de gente ferebat,
perculit et fulua moribundum extendit harena.
Talis prima Dares caput altum in proelia tollit,
375
de 'onoverwinlijke' Butes met diens kolossale lijf, die zich,
komend uit de Bebrycerstam van Amycus, aanbood,
hij sloeg hem tot moes en legde hem, zieltogend, in het gelige zand.
Zó steekt Dares zijn nek uit en biedt aan de strijd te beginnen,
bracchia protendens et uerberat ictibus auras.
Quaeritur huic alius; nec quisquam ex agmine tanto
audet adire uirum manibusque inducere caestus.
Ergo alacris cunctosque putans excedere palma
380
vooruit en geselt de lucht met zijn slagen.
Voor hem wordt een tegenstander gezocht; niemand uit de zo grote menigte
durft zich tegen de man op te stellen en zijn handen in de boksbeugel te steken.
Dus stelt hij zich monter op voor Aeneas, van mening dat niemand
tum laeua taurum cornu tenet atque ita fatur:
'Nate dea, si nemo audet se credere pugnae,
quae finis standi? quo me decet usque teneri?
ducere dona iube.' Cuncti simul ore fremebant
385
met zijn linker de stier bij de hoorn en zegt:
'Godenzoon, als niemand zich aan een gevecht durft te wagen,
wat sta ik hier dan? hoe lang moet ik hier dan nog wachten?
Laat mij de beloningen maar meenemen'. En meteen vallen
- Hic grauis Entellum dictis castigat Acestes,
proximus ut uiridante toro consederat herbae:
'Entelle, heroum quondam fortissime frustra,
tantane tam patiens nullo certamine tolli
390
- Nu roept de serieuze Acestes Entellus tot de orde,
zoals die naast hem was gaan zitten op het groene grasbed:
'Entellus, vergeefs ooit genoemd de dapperste held,
ga je zo lijdzaam toezien hoe zonder slag of stoot zo kostbare prijzen
nequiquam memoratus, Eryx? Ubi fama per omnem
Trinacriam et spolia illa tuis pendentia tectis?'
Ille sub haec: 'Non laudis amor nec gloria cessit
pulsa metu; sed enim gelidus tardante senecta
395
vergeefs jouw meester genoemd? Waar blijft nou jouw roem
op heel Sicilië en al die buitgemaakte trofeeën verzameld in je woning?
Hierop zijn antwoord: 'Niet is mijn begeerte naar eer of roem verdwenen,
door vrees verjaagd; maar echt, mijn bloed stokt kil in trage ouderdom
Si mihi quae quondam fuerat quaque improbus iste
exsultat fidens, si nunc foret illa iuuentas,
haud equidem pretio inductus pulchroque iuuenco
uenissem, nec dona moror.' Sic deinde locutus
400
Als ik nu nog de kracht had van ooit, waarop die braller daar
zich beroemt, als ik nu nog die jeugd had,
dan zou ik heus niet, gelokt door de prijs van een mooie stier
aangetreden zijn, want niet zit ik te springen om prijzen'. Met deze woorden
proiecit, quibus acer Eryx in proelia suetus
ferre manum duroque intendere bracchia tergo.
Obstipuere animi: tantorum ingentia septem
terga boum plumbo insuto ferroque rigebant.
405
waarmee de felle Eryx het gevecht placht aan te gaan
en zijn armen met harde huid placht te omwikkelen .
Men houdt de adem in: zeven reusachtige runderhuiden
staan stijf van het lood en het ijzer dat erop genaaid zit.
magnanimusque Anchisiades et pondus et ipsa
huc illuc uinclorum immensa uolumina uersat.
Tum senior talis referebat pectore uoces:
'Quid, si quis caestus ipsius et Herculis arma
410
en de grootmoedige zoon van Anchises wendt dit gewicht
van reusachtige windsels naar alle zijden.
Dan spreekt vol emotie de oudste van de twee deze woorden:
'Wat nu, als men de boksbeugels, Hercules' wapens, gezien had
Haec germanus Eryx quondam tuus arma gerebat
(sanguine cernis adhuc sparsoque infecta cerebro),
his magnum Alciden contra stetit, his ego suetus,
dum melior uiris sanguis dabat, aemula necdum
415
Deze uitrusting droeg ooit jouw broer Eryx
(je kunt nog zijn bloed erop zien en zijn verpletterde hersens)
hiermee stelde hij zich op tegen Alcides, hiermee was ikzelf getooid
zolang warmer bloed mij nog krachten verschafte en de vijandige ouderdom
Sed si nostra Dares haec Troius arma recusat
idque pio sedet Aeneae, probat auctor Acestes,
aequemus pugnas. Erycis tibi terga remitto
(solue metus), et tu Troianos exue caestus.'
420
Maar als de Trojaan Dares deze uitrusting van ons afwijst
en Aeneas zich daarbij neerlegt, dan, als promotor Acestes dit goedkeurt,
laten we dan de strijd gelijk maken. Ik ontsla je van de huiden van Eryx,
[wees maar niet bang], en leg jij dan je Trojaanse caestus af'.
et magnos membrorum artus, magna ossa lacertosque
exuit atque ingens media consistit harena.
Tum satus Anchisa caestus pater extulit aequos
et paribus palmas amborum innexuit armis.
425
en brengt zijn geweldige ledematen tevoorschijn, zijn grote botten en armen,
en neemt, reusachtig, plaats in het midden van de piste.
Dan laat de zoon van Anchises gelijke handpantsers halen
en knoopt diezelfde uitrusting om, om de handen van beiden.
bracchiaque ad superas interritus extulit auras.
Abduxere retro longe capita ardua ab ictu
immiscentque manus manibus pugnamque lacessunt,
ille pedum melior motu fretusque iuuenta,
430
en heffen onbewogen hun armen ten hemel.
Zij houden hun hoofd hoog,ver naar achter, buiten bereik van slagen
en brengen hun handen bijeen en dagen tot strijd uit,
de één sneller ter been en vertrouwend op zijn jeugd,
genua labant, uastos quatit aeger anhelitus artus.
Multa uiri nequiquam inter se uulnera iactant,
multa cauo lateri ingeminant et pectore uastos
dant sonitus, erratque auris et tempora circum
435
onvast, siddert hij; een schurende adem schokt zijn enorme lichaam.
Veel slagen wisselen de mannen uit zonder effect
veel andere treffen de holle flank en dreunen luid
op hun borst, vaak wervelt om hun oren en slapen een vuist,
Stat grauis Entellus nisuque immotus eodem
corpore tela modo atque oculis uigilantibus exit.
Ille, uelut celsam oppugnat qui molibus urbem
aut montana sedet circum castella sub armis,
440
Entellus staat pal en onbeweeglijk met zijn lichaam
en slechts door zijn waakzame ogen ontwijkt hij de beugels.
Dares speurt, als wie met dammen een hooggelegen stad bestookt
of gewapenderhand een vesting belegert, hoog in het gebergte,
arte locum et uariis adsultibus inritus urget.
Ostendit dextram insurgens Entellus et alte
extulit, ille ictum uenientem a uertice uelox
praeuidit celerique elapsus corpore cessit;
445
zoekt hij elke plek af en dringt met allerlei uitvallen op.
Oprijzend schudt Entellus zijn rechtervuist en haalt hoog uit,
maar de ander voorziet de slag die van boven op hem afkomt
en springt opzij en glipt weg met zijn snelle lichaam;
ipse grauis grauiterque ad terram pondere uasto
concidit, ut quondam caua concidit aut Erymantho
aut Ida in magna radicibus eruta pinus.
Consurgunt studiis Teucri et Trinacria pubes;
450
zelf zwaar, valt hij zwaar door ook nog het beugelgewicht
op de grond, zoals soms op de Erymanthus of de grote Ida
een reusachtige pijnboom, ontworteld en hol, neerstort.
Begeesterd springen de Teucriërs op en ook de Sicilische mannen;
aequaeuumque ab humo miserans attollit amicum.
At non tardatus casu neque territus heros
acrior ad pugnam redit ac uim suscitat ira;
tum pudor incendit uiris et conscia uirtus,
455
en vol deernis tilt hij zijn bevriende leeftijdgenoot op van de grond.
Maar door zijn val niet geremd, niet geschrokken,
stort de held zich weer in de strijd en zijn woede voedt zijn kracht;
gêne en het besef van zijn reputatie staalt zijn durf
nunc dextra ingeminans ictus, nunc ille sinistra.
Nec mora nec requies: quam multa grandine nimbi
culminibus crepitant, sic densis ictibus heros
creber utraque manu pulsat uersatque Dareta.
460
nu eens zijn slagen verdubbelend op rechts, dan weer op links.
En hij weet van geen pauze of rustpunt: dicht als een wolkbreuk
met hagel daken ranselt, zo vaak treft de held met een regen van slagen
van elk van zijn handen Dares en drijft hem rond.
et saeuire animis Entellum haud passus acerbis,
sed finem imposuit pugnae fessumque Dareta
eripuit mulcens dictis ac talia fatur:
'Infelix, quae tanta animum dementia cepit?
465
en dat Entellus tekeer gaat met ontketend gemoed:
hij maakt een eind aan de strijd en ontzet de uitgeputte Dares
sussend met woorden en spreekt als volgt:
'Ongeluksvogel, wat een verdwazing heeft bezit van je genomen?
Cede deo.' Dixitque et proelia uoce diremit.
Ast illum fidi aequales genua aegra trahentem
iactantemque utroque caput crassumque cruorem
ore eiectantem mixtosque in sanguine dentes
470
Wijk voor de godheid'. En met deze woorden beëindigde hij de strijd.
Maar Dares die zijn knikkende knieën nog nauwelijks dragen
en die zijn hoofd naar weerskanten schudt en gestold bloed uit zijn mond spuwt
- en tussen dat bloed zitten zijn tanden - leiden zijn trouwe vrienden weg
accipiunt, palmam Entello taurumque relinquunt.
Hic uictor superans animis tauroque superbus
'Nate dea, uosque haec' inquit 'cognoscite, Teucri,
et mihi quae fuerint iuuenali in corpore uires
475
de zegepalm en het zwaard laten zij aan Entellus.
Deze, overwinnaar, vol van zijn zege en trots op zijn stier,
zegt: 'Godenzoon en overige Teucers, erken,
wat ook ik voor krachten had in mijn lijf toen ik jong was
Dixit, et aduersi contra stetit ora iuuenci
qui donum astabat pugnae, durosque reducta
librauit dextra media inter cornua caestus
arduus, effractoque inlisit in ossa cerebro:
480
Dat zei hij en ging staan voor de kop van zijn stier,
zijn zegetrofee, en hij haalde uit met zijn rechtse en plantte
de harde caestus midden tussen de hoorns,
van boven af, sloeg door de botten tot in de hersens:
Ille super talis effundit pectore uoces:
'Hanc tibi, Eryx, meliorem animam pro morte Daretis
persoluo; hic uictor caestus artemque repono.'
Hij spreekt daarbij de volgende woorden uit het diepst van zijn hart:
'Ik breng, Eryx, dit offer voor jou, beter dan de dood van Dares;
maar nu, als overwinnaar, leg ik de caestus en de bokskunst af'.
